Naike Diez: «Espetxe politika hau 24 orduko zama bat da»

-Pasa den larunbatean 80 mila pertsona egon ziren Bilbon euskal presoen aldeko manifestazioan. Zein balorazio egiten du Etxeratek?

Balorazio positiboa egiten dugu, jakinda eguraldia traba bat izan zela. Positiboa ere, ikusita urteroko dinamika honek ez duela indarrik galtzen asistentziari dagokionez. Apur bat pena ematen digu alderdi politiko batzuek bertan ez egotea. 2014koa beste testuinguru batean eman zen, eta presio politikoak hala eskatuta, alderdi gehiago etorri ziren. Hala ere, ikusten da Sare aglutinazio horretan lanean dagoela, eta senideok asko eskertu dugu jaso dugun babesa eta harrera.

-Norbaiten falta sumatu zenuten?

Bai, alderdi politiko batzuek badute ohitura norbanako moduan agertzeko urteroko manifestazio honetan. Hau nire iritzia da, baina aitzakia bat iruditzen zait.

-Senideentzat, zer suposatzen du urteroko manifestazio honek?

Guretzat urte osorako ‘txute’ bat da. Urte osoan egin behar ditugun bidaia eta tramite guztiak arintzeko eta energia handiarekin egiteko balio digu. Baina beste urtebetez manifestazio hau egiteak, betiko utzikerietan gabiltzala ere adierazi nahi du. Beste urtebete pasa da, eta oraindik dispertsio politika pairatzen jarraitzen dugu.

-Zergatik izan behar du desberdina 2017. urte hau?

Bost urte pasa dira ETAk bere erabakia hartu zuenetik, eta bost urte daramatzagu beste testuinguru batean. Euskal gizarteak, era orokor batean, egoera honi amaiera bat eman behar zaiola uste du. Luhusoko gertakariak ere hor ditugu. Urteak aurrera doaz, eta jendeak aldaketak ikusi nahi ditu. 2017a oso urte garrantzitsua iruditzen zaigu, eta agintaldi honetan aldaketak ematea ezinbestekoa ikusten dugu.

-Azken hilabete hauetan Etxerateko bozeramaile bezala ikusi zaitugu. Lehen lerrora pasa zara. Konpromisoa, ingurukoen eskaria… Zergatik pauso hori?

 Eskatu gabe etorri zitzaidan gauza bat izan zen. Egungo bozeramailea Gipuzkoako Koordinatzailea ere bada, eta bi lan horiek batera eramatea ezinezkoa da. Berak Gipuzkoako Koordinazioa utzi zuen, eta ni bertan sartu nintzen. Hala ere, Etxeratetik beharrezkoa ikusten dugu pertsona gehiago edukitzea bozeramaile moduan, alor askotara jotzen dugulako. Pertsona batengan zama guzti hori erortzea, ez da bat ere erosoa. Horrexegatik eman nuen nik aurrerapauso hori. Aurretik, baina, prentsaurreko batzuk emanak nituen.

-Pentsatzen dut, ezagutzen ez zenituen kasu are eta krudelagoak ezagutzeko aukera izango zenuela. Gogorra gertutik ezagutze hori?

 Etxeraten sartu nintzenean, besteak beste, sikologikoki prest egoteko gomendatu zidaten. Informazio oso gogorra jasotzen duzu behin barruan zaudela. Sara Majarenasena, Aitzol Gogorzarena, Ibon Iparragirrerena… eta beste hainbat kasu gogor daude. Informazioa barrutik jasotzen duzunean, konturatzen zara zein gogorra den espetxe politikak senideengan sortzen duen mina eta sufrimendua. Askotan, senide eta lagunok ezkutatu egiten dugu min hori. Oso gogorra da.

-Senideek badute profesionalen laguntzarik?

Bai, sikologo sare bat osatzen ari gara, senideei aukera hori emateko; edozein laguntza behar izanez gero, beraien eskura izan dezaten profesional bat. Hala ere, Etxeraten egungo ekonomia ez da onena elkartean psikologo bat lanean mantentzeko, baina guk beti ahalbideratzen dugu laguntza mota hori.

-Barrutik ikusita, zein egoeratan aurkitu duzu Etxerat?

Etxerat aldaketa garai batean harrapatu dut. Hala ere, dauden pertsonak ikusita, oso lan-talde potentea lortu dugu. Ekonomikoki ez gaude onenean, baina horrek ez gaitu gehiegi kezkatzen gure helburuak lortzeko bidean. Etxerat Elkarteak baditu hainbat gako eta helduleku agente garrantzitsua izateko gatazkaren konponbidean.

-Batzuek diote, gizarte mailan inplikazio apur bat gehiago falta dela presoen aferan.

 Izan daiteke, hor badira inkesta batzuk presoen eta iheslarien gaia oso beheko postuetan kokatzen dituztenak. Egia da, ordea, urtarrileko manifestazioa iristen denean 80.000 pertsona elkartzen direla Bilbon. Egunerokotasunean, akaso, ez da gizartea arduratzen duen gai bat, baina esango nuke gehiengoak egoera honekin amaitu beharra dagoela uste duela. Gizarteko gehiengo hori eragile eta alderdi politikoekin islatu beharra dago Estatuaren blokeoaren aurrean. Jai dugu bestela.

-Frustrazio egoerak gainezka egin du azken urte hauetan?

 Bai, horma baten aurka jotzen duzunean hori gertatzen da. Hasiera batean ETAren amaierarekin presoak askatzeko edo beraien egoera ahalbideratuko zuen prozesu bat izango genuela pentsatu genuen. Hori ez dela gertatu ikusterakoan, presoengan, lagunengan eta senideengan desanimo bat egon da. Horri aurre egiten ere jakin behar dugu.

-Desanimo horretan, denetatik egongo da.

Kontuan hartu behar da Etxeraten sentsibilitate desberdineko jendea dagoela. Bakoitzak bere iritzia eta bere inplikazio maila dauka. Bakoitzak bere erara onartu eta sufritu du egoera pertsonal hori. Kasu batzuk oso gogorrak dira. Preso gaixoak dituzten senide batzuk txikituta daude sikologikoki. Senide horiek momentu latzak pairatzen dituzte, baina aldi berean, harrotasunarekin eramaten dugu senide izaera hori. Hala ere, ikusten da nola presoak eta senideak ere zahartzen doazen denborarekin, eta hori ere bada karga bat gehiago.

-Salbuespenezko espetxe politikarekin lotura zuzena duen kasu bat ezagutu genuen igandean. Sara Majarenas presoaren alabak sufritu zuen erasoa.

Elkartasun eta laguntza osoa eskaintzen diogu. Genero indarkeria kasu baten aurrean gaude, eta hori ere salatu nahi dugu. Baina batez ere, medioek eraman duten tratua salatu nahi dugu. Batetik, biktimaren identitatea ez da inongo momentuan estali. Berez, protokolo bat egon ohi da horrelako gertakarietan. Are gehiago, bazirudien Sara bera zela zentralitatea eta ez erasotzailea. Publikatu ziren argazkiekin ere nahasmen handia egon zen, Mikel Orbegozoren argazkiak jarri zituztelako (Sarareb bikotekide ohia). Joko zikina egon da medioen aldetik. Alderdien aldetik egon den interesa poztekoa izan da, baina nik, Naike Diez bezala, Erkorekari esan nahiko nioke  kasu oso bereziak ditugula gurean (Sara kasu), eta zereginak kanpoko gobernuei bidali beharrean hemen lanean jartzeko. Faktore asko daude tartean, eta ez da bakarrik ama eta alaba elkarrekin egotea ala ez.

-Nola transmititu atzetik datozen generazioei, 300dik gora euskal preso politiko daudela oraindik kartzeletan eta oinarrizko giza eskubideen bermean ez dela lanik egiten Madrildik eta Paristik?

Boterea komunikabideena da guztiz, eta bakoitzak bere irakurketa du egungo gatazkaren konponbidean. Guk ahalik eta ate gehien joko ditugu, gure diskurtsoa zabaltzen saiatuko gara, eta egoera krudel honekin amaitu nahi dugula adieraziko dugu. Gure diskurtsoa komunikabideetan beste era batean sartzen asmatu behar dugu. Askok ez dute ETA eta Estatuaren arteko borroka ezagutu, eta generazio horiei transmititu beharko zaie batek urratsa eman duen momentuan besteak ez duela inolako amaierarik nahi izan, eta presoak ‘limbo’ batean geratzen direla inolako aterabiderik gabe. Milaka kilometrotara, salbuespen egoera pairatzen (errekurtsoetan, baimenetan…)… Guzti hori ongi transmititzen asmatu beharra daukagu.

-Etxeraten diskurtsoak kutsu humanoagoa dauka orain? Aldaketa bat eman da diskurtsoan? Diskurtso politikotik humanora?

Etxerat Elkarteak bere ibilbidea hasi zuenean, erabaki zen ezin zuela diskurtso politiko bat izan. Azken finean, askotariko senideak gaude eta askotariko irakurketak ditugu. Gure diskurtsoa humanoagoa da, bai, baina oinarrizko eskubideak aldarrikatzera mugatzen gara. Hau da, egungo legea aplikatuko bagenu, preso batzuek kanpoan egon beharko lukete edo behintzat inguruko espetxeetan. Aterabideak nahi ditugu egoera hauentzat. Gu senideak gara, baina ez dugu senide izatea aukeratu. Zergatik sufritu behar dugu guk ere?

-Zein paper du Eusko Jaurlaritzak guzti honetan?

Hasiera batean Eusko Jaurlaritzak errezelo batekin hartu zuen gure elkartea. Hala ere, onartu beharra dago, azken urte honetan gertutasun gehiago erakutsi duela Elkartearekiko. Aldaketak ere sumatu ditugu. Adibidez, gertakari garrantzitsuren bat dagoenean, Jaurlaritzak kontutan hartzen du eta gaia lantzen saiatzen da. Hala ere, oraindik ikusten dugu Memoriaren inguruan lanketa bat egin beharra dagoela, eta erantzukizun batzuk hartu behar dituela. Guk irmoki salatzen dugu, adibidez, dispertsio politikak eragindako 16 biktima horiek ez direla istripuak eragindako biktimak, erabaki politiko baten ondorioz sorrarazitakoak baizik. Beraiek ere gatazka politikoaren biktimak dira, eta hala onartu behar ditu Eusko Jaurlaritzak.

-Udaletan, instituzioetan, EAJk behin baino gehiagotan eman dio babesa presoen inguruko mozio batzuei. Zer gertatzen da, ordea, gaia ‘goi-esferetara’ pasatzen denean?

Badira hainbat kasu ere non EAJk zailtasunak ipini dituen EHBilduk proposatutako mozio batzuek aurrera egin dezaten. Baina egia da afera ‘goi-esferetara’ iristen denean, koste politikoa gehiegi hartzen dela kontuan. Bakoitzak bere interes politikoak neurtzen ditu.

-Nafarroan? Gobernu aldaketarekin nabaritu duzue aurrerapausorik?

Nafarroako alderdi politikoekin elkartu gara, eta egia da aldaketak horretarako aukera eman digula. Hala ere, badakigu horrelako Gobernu aldaketa garrantzitsu bat ematen denean denbora behar dela, presio eta beldurrak edukiko dituztelako. Denbora eman behar zaio.

-Zer eskatzen diozue zuek, senide bezala, Eusko Jaurlaritzari eta Nafarroako Gobernuari?

Gure aldarria betiko uretan mugitzen da. Larritasuna muturrekoa da, espetxe politika gure egunerokoan aplikatzen zaigun zigor bat da, eta eskakizuna mendekuan oinarritutako espetxe politika horrekin amaitzea litzateke.

-Joan den astean Etxerateko ordezkaritza bat Bruselan egon zen. Zertara jo duzue bertara?

Espainia eta Frantziaren inmobilismoa, eta Euskal Herrian gure artean ditugun barne-gatazkak ikusita, egokia iruditzen zaigu Europara joatea ate batzuk irekitzeko. Batetik, gertatzen ari diren eskubide urraketak salatzeko. Bidaia honetan preso gaixoen zazpi seniderekin joan gara, eta harrituta geratu dira nola duela urtebete pasatxo joan ginenetik gaur arte, ez den aldaketarik eman. Are gehiago, egoerak okerrera egin du, bi preso gaixo larri publiko daude eta beste hamar daude identitatea ez eman nahian. Egoera oso larria da. Preso gutxiago egongo dira baina larritasuna areagotzen da. Badakigu ere Europatik ezer gutxi espero dugula, bertan erabakiak hartzen dituztenak beste batzuk direlako. Baina bai balio duela Europako elkartasuna jasotzeko eta bertatik txosten osatuekin etortzeko, horiekin indarra egiteko Euskal Herrian. Iritsiko da momentu bat non Europak zerbait esan beharko duen Espainiaren jarreraren aurrean. Senideak oso gustura egon dira emaitzarekin, eta aurrera begira beste bidaia batzuk ere baditugu Alemania eta Suitzara, besteak beste.

-Europaren begietan, Espainia estatu demokratiko bat da, eta ez dago Oinarrizko Giza Eskubideen urraketarik. Nola lortu Euskal Herritik egiten diren salaketek bidea izan dezaten?

Egia da. Pentsa, Bruselan bi talde parlamentariotako alderdiekin elkartu ginen, eta guztira zazpi talde daude. Gehienek ez gaituzte entzun nahi, horiek Espainiarekin duten harremanagatik. Egia da ere euskal gizartean ohitura dagoela oso gutxirekin ilusionatzeko. Zentzu askotan gertatzen zaigu hori. Urtarrileko manifestazioaren amaieran ere gertatzen da. Denok ilusio handiarekin amaitzen dugu, baina hurrengo egunean bidaiak eta bisitak antolatzen hasi behar gara.

-Aitak barruan jarraitzen du. Dagoeneko 7 urte luze pasa dira. Nola darama?

Gabonak pasata, burua kanpoan du apurka-apurka. Orokorrean oso ongi eraman du espetxealdia. Ziur naiz gero berak izango dituela txakalaldiak, baina azken txanpa honetan indartsu ikusten dut.

-Azken hilabeteak geratzen zaizkio askatasuna lortzeko. Urduri dago?

Beti egon da urduri. Azken zazpi urte hauetan sekulako aldaketak eman dira gizartean, eta zer esanik ez ezker abertzalean. Urduritasunez ikusi ditu aldaketa horiek, eta bertan zuzenean ezin parte hartze horrek egonezina sorrarazi dio.

-Aldaketa politiko asko gertatu dira Euskal Herrian bera barruan egon den denboran. Erabaki guztiak bereak bezala hartu ditu?

Prozesu guztietan saiatu da bere iritzia eta bere ikuspuntua ematen. Egia da ere, espetxean egonda, iritzi horiek berandu edo desitxuratuta iristeko arriskua dagoela. Ezker abertzalean eta sindikatuetan eman diren aldaketen parte sentitu da une oro, eta bere iritziak plazaratu ditu. Ahal zuen moduan behintzat, parte-hartzen saiatu da.

-Eta, zuek? Etxekoek, nola daramazue?

Azken txanpa dela kontuan hartuta, karga emozional handiagoa duzu. Antsietate puntu hori areagotzen da, burutik mila gauza pasatzen zaizkizu aitarekin egiteko. Askotan arnasa falta zaizu guzti hori gestionatzeko. Gure prozesua gainera berezia izan da. Hasieran sei hilabete eman zituen espetxean, eta oso deskolokatuta pasa genituen hilabete horiek. Ez genuen ezer ulertzen. Baimena eskuratu eta gurekin izan genuen denbora batez, baina segituan sartu zen berriro. Desgaste bat da. Audientzia Nazionala, Gorena, Konstituzionala, Estrasburgo… Abokatua auzitegien zurrunbilo horretan dago, eta gu bisitekin bueltaka. 24 orduko zama bat da espetxe politika hau.

-Gogoan duzu atxilotu zuteneko gau hura?

 Bai, lagun batek deitu zidan. ‘Zure aita atxilotu dutela irakurri dut Interneten’ esan zidan. Ezin nuen sinetsi. Dena oso azkar pasa zen. Ama abisatu nuen, etxe aurrean polizia auto batzuk zeudela ikusi nuen… Abokatuaren deia jaso genuenean atxiloketa konfirmatu genuen. Sindikatuaren egoitzatik eraman zuteneko momentu hori ere gogoan dut, eta baita nire gela nola txikitu zuten ere. Gogorra izan zen, ez nuen asimilatzen. 18 urte nituen, politikoki ez nuen oraindik gaitasun handirik irakurketak egiteko, eta inertziaz jokatzen nuen.

-Jabetzen zinen atxiloketa horiek suposatzen zutenaz?

Autokritika moduan diot: Aita bezalako gizon bat etxean edukita, politikaz beranduegi arduratu naizela onartzen dut. Hasiera batean ez nuen aitaren figura garrantzitsu hori irudikatzen. Denborarekin gauzak lotzen zoaz, eta ikusten duzu nola erabaki politiko bat dagoen horren atzean argi eta garbi. Baltasor Garzonen, eta bereziki, Alfredo Perez Rubalcabaren erabakia izan zen.

-‘Bateragune auziko’ azken espetxeratua da. Beste auziperatuek askatasuna lortu zutenetik, gaia apur bat isildu da?

Arnaldo atera zenean ere, batzuek esan zuten aita ezker abertzalearen ‘martir’ berria izango zela. Bateragune auziak amaiera bat izan behar zuen mediatikoki. Espazio politiko handiegia hartzen zuen gainerako presoekin alderatuta, eta hori ez zen bidezkoa kontuan hartuta garai hartan 700 preso egotera iritsi zela. Senideoi ere eramangarriagoa egiten zaigu maila jaistea. Ezin ditugu eguneko 24 orduak dramatismoa egiten pasa, ‘hau espetxean dago’ esaten. Beste milaka senide daude, eta horiek ere merezi dute espazioa.

-Desoreka bat egon zen Bateragune eta gainerako presoen artean?

Ulertzen dut senide batzuk minduta egotea eman zen trataerarekin. Baina beste irakurketa egiten badugu, nahiz eta gogorra izan, Arnaldok duen pisu mediatikoak ate gehiago zabaltzen laguntzen digu. Bere aterkipean hainbat mugimendu eta pertsona esanguratsu batzea posible da. Zaila da horrelako makrogaiekin dena maila berean kokatzea. Nik ere une batzuetan gaizki pasa nuen, desoreka egon egon zelako. Medioek ere ez dute bat ere laguntzen senideon artean egon daitezkeen diferentziak konpontzeko, eta barne-gatazkak sortzeko helburuarekin jokatzen dute.

-Nolakoak dira zure 50 minutuak aitarekin?

Hasieran fase afektiboan sartzen zara. Baina aitak bere ikuspuntu politikoa askatzeko beharra edukitzen du bisitetan, berdin zaio zein gairen inguruan. Askotan gure bisitak bilera politikoak izan ohi dira.

-Aita kartzelan sartu aurreko aita-seme harreman hori estua zen, ala kartzelak egin du estuagoa?

Gehiago estutu du kartzelak. Aita kartzelan sartu zen momentuan, dena aldatu zen. Militante politiko bezala janzten hasi nintzen, eta ondorioz, aitaren diskurtsotik asko edan dut. Aitak ere ikusten zuen nire jarrera oso harkorra zela, eta horrek estuagoa bihurtu du gure harremana.

-Zer kendu dizu aitaren espetxealdiak?

Denbora berarekin. Txikikeri asko. Mendira, oporretara, manifestazioetara berarekin joatea, egunkaria terrazan irakurtzeko zuen ohitura hori… Guzti hori berreskuratzea prozesu zaila izaten da familiarentzat.

-Eta eman?

 Militantzia politikoa. Kanpotik ere babes handia eta indarra jaso dut. Familia arruntetik aparte, familia politiko bat topatu dut.

Lander Iruin